Urszula
Augustyniak
Państwo
świeckie czy księże?
Spór
o rolę duchowieństwa katolickiego w Rzeczypospolitej w czasach
Zygmunta III Wazy. Wybór tekstów
ISBN
978-83-7507-190-0
format B5, s. 688, liczne reprodukcje starodruków i dokumentów z epoki, indeks osobowy
format B5, s. 688, liczne reprodukcje starodruków i dokumentów z epoki, indeks osobowy
Antologia
staropolskich tekstów źródłowych pt. Państwo
świeckie czy księże?
zawiera utwory zachowane głównie w sylwach szlacheckich,
reprezentujące zapomniany nurt polskiej publicystyki politycznej
związany ze zjawiskiem antyklerykalizmu szlacheckiego –
występującego w programie ruchu egzekucyjnego w połowie
XVI w.; następnie w okresie rokoszu sandomierskiego 1606-1608;
i trwającego do XVIII w., gdy na tradycyjny konflikt między
szlachtą a klerem nałożyły się wpływy preoświeceniowego
racjonalizmu.
Zaproponowany
wybór tekstów źródłowych ma na celu nie tyle udowodnienie tezy
o sile antyklerykalizmu szlachty, ile zobrazowanie złożonego
charakteru jej postaw politycznych, częściowo tylko determinowanych
przez czynniki wyznaniowe, oraz rewizję tradycyjnej interpretacji
sporów szlachty z klerem jako konfliktu ekonomicznego lub
obrony Konfederacji Warszawskiej. Może także dostarczyć
czytelnikom materiału do przemyśleń nad aktualną rolą Kościoła
katolickiego w przemianach cywilizacyjnych, jak i genezą
różnego rodzaju postaw antyklerykalnych. Zamiarem edytorki było
przypomnienie, że kultywowana przez elity szlacheckie od XV do XVIII
w. koncepcja państwa świeckiego i demokratycznego stanowi
integralną część polskiej tradycji politycznej, alternatywną dla
unitarnej i polocentrycznej wizji kontrreformatorów spod znaku
Piotra Skargi, zasługującą na przywrócenie do współczesnej
świadomości historycznej.
Urszula
Augustyniak jest profesorem tytularnym, historykiem epoki nowożytnej.
Pracuje w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego.
Prowadzi badania z zakresu kultury politycznej, wojskowości
i stosunków wyznaniowych w Rzeczypospolitej Obojga
Narodów, a szczególnie Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1.
połowie XVII w. Opublikowała m.in. monografie naukowe: Informacja
i propaganda w Polsce za Zygmunta III (1981);
Koncepcje
narodu i społeczeństwa w literaturze plebejskiej od końca
XVI do końca XVII wieku
(1989); Wazowie
i „królowie rodacy”. Studium władzy królewskiej
w Rzeczypospolitej XVII wieku
(1999); Dwór
i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585-1640). Mechanizmy
patronatu (2001);
W służbie
hetmana i Rzeczypospolitej. Klientela wojskowa Krzysztofa
Radziwiłła (1585-1640) (2004);
podręcznik akademicki Historia
Polski 1572-1795
(2008) oraz edycje źródłowe: „Spisek
orleański” w latach 1626-1628
(wraz z W. Sokołowskim; 1990) i Testamenty
ewangelików reformowanych w Wielkim Księstwie Litewskim
w XVI-XVIII wieku
(1992).
Spis
treści
I.
Wstęp
II.
Dzieje konfliktu między szlachtą a duchowieństwem
III.
Konfrontacja racji świeckich i duchownych – zarys
problematyki
IV.
Uwagi końcowe
V.
Teksty źródłowe
1.
Konsyderacyje niektóre ewangeliki ku poczuciu się pod tym czasem
słusznie przywieść mogące [1595 1596]
2.
[Jakub Sienieński], Responsa na obiekcyje panom duchownym przeciwko
procesowi
Konfederacyjej
[1600 1601]
3.
[Jakub Sienieński], Urazy polskie tak i ruskie [1601]
4.
Jakub Sienieński, Obrona teraźniejsza [1601]
5.
Jakub Sienieński Aerarium
publicum
[1601]
6.
Jakub Sienieński, Repliki krótkie na obiekcyje contra
proces konfederacyjej [1602]
7.
[Jakub Sienieński], Sposób pokoju pospolitego między rozróżnionemi
w wierze [1602 1605]
8.
Pobożnego ewangelika do braciej tegoż wyznania narodu polskiego
i litewskiego przestroga i napomnienie, ręką p[ana]
Kochlewskiego pisana [1595 1599, 1611]
9.
Zdanie bezimiennego ewangelika o tolerancji religijnej w Polsce
[1613 1615]
10.
Skrypt od kogoś w sendomirskim województwie wydany, jak miała
być instrukcyja na sejm od obywatelów tamecznych anno
1615
11.
Egzorbitancyje względem osób duchownych [1615 1618]
12.
Dyskurs pewny o niewolej szlachty polskiej, którą cierpią dla
duchownych [1616]
13.
Racyje, które dla różności nabożeństw chrześcijańskich
w Królestwie Polskim pokoju wnętrznego żadnym sposobem
wzruszać nie dopuszczają, spisane przez Jego M[ił]ości P[ana]
Hieronima Moskorzowskiego [1618 1625]
14.
Mowa Jego M[ił]ości Pana Andrzeja z Moskorzowa Moskorzowskiego
nomine
dissidentium de religione
na sejmiku w Opatowie pro die 31 augusti
złożonym, sejm walny warszawski anni
1627 uprzedzającym
15.
Uniżona prośba do Króla Jego M[iło]ości Pana naszego Miłościwego
i Rzeczypospolitej na sejm walny roku MDCXXVII nomine
dissidentium in religione
w uciskach ich pisana
16.
Considerationes
et rationes non solum necessitatem imponentes, sed etiam in foro
conscientiae et politico cogentes
Ich M[iło]ści P[anów] posłów ziemskich, a osobliwie
diversos
in religione,
aby trybunału przeszłego dekreta, które vim
legum sapiunt,
także te, które przeciwko prawu i wolnościom szlacheckim są
uczynione, zniesione były sejmową konstytucyją anni
1627
17.
Solutiones
na obiekcyje adversariorum:
naprzód na te, które są w dekrecie trybunalskim o zbory
lubelskie. Potym i na insze, któremi usiłują pokój i o niem
prawa opisane jawne przez króle polskie poprzysiężone in exercenda
libera religione dissidentium znieść
[1627]
18.
Przyczyny, dla których Ich M[iło]ść P.P. dissidentes
a religione catholica,
lubo między sobą rożni, jedni drugich odstępować nie mają, ale
raczej communem
causam
spólną zgodą i mocą popierać powinni [1627]
19.
Zniesienie niektórych subtelności, któremi nam jawnie prawa de
pace inter dissidentes
wyszpocić usiłują [1627]
20.
Racyje tego, iż pax
et tranquillitas inter dissidentes de religione
ma być nienaruszenie zatrzymana [1627]
21.
Dowody wolnego nabożeństwa dissidentium,
na każdym miejscu w Koronie i państwach do niej
należących [1627]
22.
O powadze trybunału [1627]
23.
Decreta trybunalskie że mają być zniesione dla wielu a grubych
egzorbitancyjej, z których jedne zachodzą krzywdą in
genere
całej Rzeczypospolitej. Drugie przy całej Rzeczypospolitej etiam
in specie dissidentes in religione
[1627]
24.
Skrupuły de
conscientia
[1627]
25.
Głos anonima ewangelika do Króla Jego M[ił]ości i do stanów
Rzeczypospolitej na sejmie anni 1631 zgromadzonych o wydanie
mandatu Je[go] Król[ewskiej] M[iło]ści z kancelarii koronnej
do miejskiego lubelskiego magistratu przeciw ewangelikom
i o podespektowanie ewangelików z nabożeństwa
idących, które się było tamże pod Trybunał 1630 stało
26.
De
compositione inter status
[1632]
27.
Desideria
stanu szlacheckiego od stanu duchownego [1632]
28.
Postulata Lutrów i Rusi schizmatyków na konwokacyjej warszawskiej 4
Julii
1632 tempore
interregni
podane
29.
Fundamenta
catholicae religionis ex iuribus antiquis Regni Poloniae excepta et
digesta, ex occasione primi puncti et articuli dissidentium
a religione
[1632]
30.
Konsyderacyje polityczne do wprawienia w ryzę powinności
wszystkich stanów do gubernacji tego Królestwa Polskiego należących
w prawie pospolitym opisanych, które z kluby swej za
panowania ś[więtej] p[amięci] Na[j]jaśniejszego Zygmunta III
Króla Polskiego lat 43 królującego z wielkim uszczerbkiem
i niebezpieczeństwem praw, wolności ojczystych szlacheckich
wypadły które sub
interregno praesenti anni
1632 Rz[eczpos]p[o]lita do której jako znowu iura
maiestatis Regni
się wróciły, i która zawdy miała moc condendarum
et corrigendarum legum et morum omnium et ordinum
Regni ,
którym rząd tego Królestwa powierzyła
31.
Considerationes
de exceptione
Ich M[iłoś]ościów Panów duchownych contra
securitatem dissidentium in religione
po sejmie anno
1632
32.
Kopia listu JMci księdza superintendenta ewangelickiego do
kaznodziejów ewangelickich na Litwie i Rusi mieszkających
pisany sub
data
1639
VI.
Aparat naukowy
VII.
Wykaz opracowań i źródeł cytowanych w edycji
VIII.
Summary
IX.
Indeks osób występujących w tekście głównym
